پهنه بندی پایداری خاکدانه های سطحی و ارتباط آن با برخی از ویژگی های فیزیکی، شیمیایی، اقلیمی و مواد مادری در استان اصفهان

ساختمان خاک فاکتور کلیدی کیفیت خاک و توانایی آن برای حفاظت از زندگی گیاهی و حیوانی و تعدیل کیفیت محیط زیست می‎باشد. ساختمان خاک بر حرکت آب و املاح، فرسایش خاک، سله، چرخه عناصر غذایی، آلودگی آب‎های زیرزمینی و انتشار co2 به اتمسفر موثر می‎باشد. پایداری خاکدانه ها به عنوان شاخص ساختمان خاک استفاده می‎شود. خاکدانه¬سازی نتیجه بازآرایی، اتصال و اجتماع ذرات در کنار یکدیگر می‎باشد. این پژوهش با هدف تحلیل مکانی وضعیت پایداری خاکدانه‎های خاک سطحی و بررسی مهم‎ترین عوامل موثر بر آن در استان اصفهان صورت گرفت. بدین منظور 252 نمونه تصادفی و بر اساس زمین¬شناسی غالب منطقه از شبکه های 20×20 کیلومتری از عمق 0–20 سانتی‎متری (خاک سطحی) استان اصفهان جمع¬آوری شد. برای ارزیابی پایداری خاکدانه‎های درشت خاک از روش الک تر استفاده شد که نتایج آن با میانگین وزنی قطر (mwd) و میانگین هندسی قطر (gmd) خاکدانه‎ها و درصد خاکدانه‎های پایدار در آب (wsa) بیان شد. برای ارزیابی پایداری خاکدانه‎های ریز از رس به آسانی قابل پراکنش (rdc) استفاده شد. برخی از ویژگی‎های فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت، ماده آلی، کربنات کلسیم، گچ، ph، ec، sar و cec نیز اندازه گیری شدند. ارزیابی اثرگذاری هر یک از عوامل با استفاده از ضرایب هم¬بستگی و معادلات رگرسیونی گام به گام و تحلیل مکانی با استفاده از مدل‎های نیمه¬تغییرنما و روش میان‎یابی کریجینگ صورت گرفت. بر اساس نتایج حاصل از هم¬بستگی بین شاخص‎های پایداری ساختمان و ویژگی‎های خاک رس و گچ از مهم‎ترین عوامل در تشکیل و پایداری خاکدانه‎ها بودند، در حالی که ec، sar و سیلت از جمله عوامل مخرب خاکدانه ها به شمار می‎روند. مواد مادری رسوبی بدلیل قابلیت تولید رس زیاد و آزادکردن کلسیم، قادر به ایجاد خاکدانه‎های نسبتاً پایدار بوده و مواد مادری دگرگونی با ایجاد بافت درشت خاکدانه‎های ناپایداری ایجاد می‎کنند. در نتایج حاصل از تحلیل مکانی قسمت‎های شرقی استان دچار تخریب شدید ساختمان خاک بوده، به طوری که از ساختمان سست در سطح خاک برخوردار می‎باشند. در قسمت‎های غربی و بخشی از قسمت‎های جنوبی استان تا حدودی ساختمان خاک پایداری وجود دارد. بیش¬ترین ضرایب هم¬بستگی بدست¬آمده به شاخص rdc اختصاص داشت و هم¬چنین رس به آسانی قابل پراکنش توانست پایداری ساختمان خاک در استان اصفهان را بهتر ارزیابی کند. در کل به دلیل پایداری ضعیف ساختمان خاک¬های مورد بررسی، پیشنهاد می‎شود با حفظ و افزایش پوشش سطح خاک (پوشش گیاهی و سنگ¬فرش) ساختمان خاک¬های سطحی استان اصفهان را در برابر عوامل مخرب بهبود بخشید.